Achd nan Cànan Gàidhealach

Thairis air na beagan mhìosan a chaidh seachad tha connspaid ann an Èirinn a Tuath air aire an t-sluaigh a tharraing, le buaidh ‘An Dream Dearg’ am measg eile, gu h-àraid don iarrtas airson ‘Acht na Gaeilge’ aig Stormont. ‘S e deagh rud a tha seo, ach tha e a’ togail cheistean cuideachd. Carson nach eil na cànain Ghàidhealach, ma chuireas sinn mar sin e, a’ faighinn an aon urraim ‘s a gheibh a’ Chuimris bho Riaghaltas Westminster?

Tha a’ cheist seo a cheart cho cudromach don Ghàidhlig ‘s a tha i don Ghaeilge. Ged a tha ‘Achd na Gàidhlig’ againne ann an Alba mar-thà, chan eil sin a’ buintinn ri na buidhnean glèidhte a tha fhathast fo smachd Westminster. Ma thèid sibh gu làrach-lìn sam bith le Riaghaltas Westminster no buidhnean poblach stèidhichte fon riaghaltas sin, gheibh sibh tionndadh dheth sa Chuimris, thèid agaibh air companaidh ùr a stèidheachadh tro mheadhan na Cuimris, b’ urrainnear cìsean a phàigheadh, no MOT fhaighinn is an leithid sin cuideachd. Mar a chunnacas anns na meadhanan o chionn greis, tha cothrom aig muinntir na Cuimrigh an cànan aca a chleachdadh tro na cùirtean cuideachd.

Chan eil teagamh ann nach eil e gu math cuideachail riaghaltas a bhith aca sa Chuimrigh le lèirsinn agus amasan soilleir airson na Cuimris, ach tha e cuideachd fada nas fhasa dhaibh sin a bhith aca leis gu bheil ìomhaigh a’ chànain stèidhichte agus aithnichte aig ìre Westminster. Mar a chìte ann an Èirinn an-dràsta, agus mar a thachras aig amannan ann an Alba cuideachd, tha na cànain Ghàidhealach air am faicinn mar rudan ceangailte ri nàiseantas. Ach ‘s e Westminster a tha gam fàgail mar sin. Tha iarrtas air a bhith ann airson Achd na Gàidhlig aig Westminster fad bhliadhnaichean mòra agus sheall Dòmhnall Stiùbhairt dhuinn an nàimhdeas aig cuid don chànan ann an 1981 nuair a dh’fheuch esan Bile a chur air adhart.

Mar a tha cùisean, ‘s e an teachdaireachd a tha Westminster a’ cur a-mach do Ghàidheil na h-Alba agus na h-Èireann nach eil meas no urram aca do na cànain againne no an strì co-cheangailte riutha, agus- ao-choltais ris a’ Chuimrigh – gu bheil na cànain Ghàidhealach cudromach aig ìre ionadail a-mhàin. Air a’ chiad latha de dh’Alba neo-eisimeileach bhiodh a’ Ghàidhlig na b’ fhearr dheth na tha i an-dràsta, oir bhiodh Achd na Gàidhlig an uair sin a’ toirt a-steach a h-uile buidheann glèidhte. An e sin an teachdaireachd a tha iad ag iarraidh a chur thugainn? Tha cothrom aca seo a cheartachadh ann an Alba agus ann an Èirinn. Ma reachdaicheas Westminster airson Achd nam Mion-chànain Bhreatannach chuireadh iad teachdaireachd làidir thugainn gu bheil iad a’ ghabhail ri ioma-chultaras agus ioma-chànanas agus a’ toirt urram co-ionnan do chultaran agus chànain dhùthchasach na Rìoghachd Aonaichte.

Acht na Gaeilge an Èirinn a Tuath

Dh’adhbhraich toradh an taghaidh Westminster mu dheireadh gu bheil an DUP, pàrtaidh a tha air a bhith a’ cur stad air Acht na Gaeilge san sgìre aca fhèin, ged a chaidh sin aontachadh cheana san Aonta Cill Rìmhinn, a’ toirt buaidh mhòir air poileasaidhean aig ìre nàiseanta a-nis. Tha seo air torr dhaoine ann an Èirinn a Tuath fhàgail frionasach ach cuideachd ann an Alba, is ceangail làidir eadar na dùthchannan is cànain bho riamh.

‘S e fuasgaladh a bhiodh ann do shuidheachadh Èirinn a Tuath nam biodh Westminster deònach gabhail ri na chaidh aontachadh san Aonta Cill Rìmhinn agus dhèanadh e feum do phàrtaidhean an Aonaidh cuideachd nam biodh Westminster seach Sinn Fèin as coireach airson Achd na Gaeilge a chur an gnìomh agus le sin nach do ghèill an DUP ris.

Reachdas na Gàidhlig a neartachadh fo sgàth Westminster.

Tha Achd na Gàidhlig ann an Alba air adhartas mòr dhan a’ Ghàidhlig adhbhrachadh agus i, am measg eile, a’ toirt air buidhnean tiomnaichte Planaichean Gàidhlig fhoillseachadh. Ri linn an Achd tha beag air bheag barrachd Gàidhlig ri fhaicinn ’s ri cluinntinn ann an Alba, tha sgoiltean Gàidhlig air a bhith gu math soirbheachail, agus ged a tha fhathast fada cus gràin dhan chànan ann, tha daoine san fharsaingeachd a’ fàs nas bàidheile rithe.

Cho fad ’s a tha Alba na pàirt den Rìoghachd Aonaichte ge-tà, chan eil e math gu leòr do phàrlamaid Westminster a h-uile dleastanas a thaobh chòraichean cànain fhàgail fo chùram pàrlamaid Holyrood. Tha e cothromach gun coimhead Pàrlamaid na h-Alba an dèidh còraichean cànain ann an Alba, ach tha fhathast dleastanas aig Westminster coimhead an dèidh còraichean mion-chànanan ann am Breatainn air fad, ’s iad a chuir an ainm ri Cairt Eòrpach nam Mion-Chànan. Tha aithne ga toirt don Chuimris a ghabhas cleachdadh nuair a bithte a’ dèiligeadh ri ùghdarrasan is buidhnean poblach, ach chan eil an aon rud fìor airson nan cànan Breatannach eile.

An t-aon seasamh aig Gàidhlig & Gaeilge ’s a th’ aig a’ Chuimris

Tha Achd na Cuimris air còraichean a thoirt don a’ Chuimris nach eil aig mion-chànan sam bith eile san Rìoghachd Aonaichte. Bidh buidhnean glèidhte a’ foillseachadh fiosrachaidh sa Chuimris agus faodar a leithid iarrtas son cead-siubhail no foirmichean DVLA a lìonadh anns a’ Chuimris. Chan eil an aon rud fìor airson na Gàidhlig no Gaeilge. Tha sinne gu làidir den bheachd gum bu chòir na h-aon chòraichean a bhith aig a’ Ghàidhlig ’s Gaeilge ’s a tha aig a’ Chuimris.

Cead bruidhinn ann an Cuimris, Albais, Gàidhlig, Gaeilge msaa aig deasbadan sa phàrlamaid

Mar chànain oifigeil na Rìoghachd Aonaichte bithte an dùil gum biodh cead is cothrom aig daoine an cleachdadh anns a h-uile suidheachadh, gu seachd àraid nuair a thathas a’ bruidhinn ann an suidheachaidhean oifigeil a leithid ann am pàrlamaid. Chan fhaodar ach Beurla a bhruidhinn ann an Westminster an-dràsta ge-tà, agus nuair a thagh cuid de bhuill-phàrlamaid à Alba na bòidean aca a thoirt seachad ann an Gàidhlig bha aca ri an dèanamh ann am Beurla cuideachd agus chaidh am magadh is an càineadh! Chan eil sin ceart no cothromach agus bu chòir cead a bhith aig daoine bruidhinn sa phàrlamaid agus aig comataidhean ann an cànan Breatannach sam bith is a bhith cinnteach gun tèid meas a thoirt dhaibh seach a bhith faighinn magaidh is càinidh.

Mar a chunnacas le NMS as t-samhradh sa chaidh, chan eil Achd na Gàidhlig ag obair mar a tha e, feumar a neartachadh

Fhad ’s a tha Achd na Gàidhlig air iomadh adhartas airson na Gàidhlig adhbhrachadh, chan eil dòigh ann daoine no buidhnean a smachdachadh nach eil a’ cumail ris na cumhnantan a th’ orra fo Achd na Gàidhlig. Dh’fhàs e gu math follaiseach gu bheil feum air ùghdarras no a leithid aig a bheil na cumhachdan sin an dèidh mar a thachair le Taisbeanadh nan Seumasach aig Taigh-tasgaidh na h-Alba as t-samhradh sa chaidh. Ged a chaidh iomadh gearan a thogail mu dhìth na Gàidhlig san taisbeanadh sin, rud a chaidh an aghaidh a’ Phlana Ghàidhlig aca fhèin, cha robh iad deònach càil a dhèanamh mu dheidhinn agus cha robh dòigh ann an co-èigneachadh.

Bu chòir gum bi Coimiseanair Cànain ann, mar a tha aig na Cuimrich is na h-Èireannaich, le cumhachdan a thoirt air buidhnean poblach tuilleadh a dhèanamh

’S e obair Bòrd na Gàidhlig a bhith a’ cur an gnìomh poileasaidhean an Riaghaltais, chan ann a bhith a’ breithneachadh no ag iomairt. ’S e quango a th’ annta ag obair às leth an Riaghaltais agus mar sin tha aca ri ràdh gu bheil cùisean a’ dol gu math, ìomhaigh dheimhinneach a chumail an-àirde. Mholamaid gun tèid dreuchd Coimiseanair Cànain a chruthachadh a dhèiligeadh le gnothaichean cànain fa leth bhon riaghaltais. B’ e prìomh dhleastanas na dreuchd sin a bhith a’ misneachadh luchd-labhairt a’ chànain aig a h-uile ìre agus a’ dèanamh cinnteach gu bheil cothromachd ann eadar a’ Ghàidhlig agus a’ Bheurla, cho math ri bhith a’ cumail taic is comhairle ri buidhnean poblach. Bhiodh an coimiseanair comasach smachd-bhannan a chur air buidheann sam bith a bha a’ diùltadh gabhail ris na dleastanasan aca agus cuideachd a’ measadh is a’ breithneachadh an t-suidheachaidh.

 

Our gaelic section is for and by gaelic speakers. But if you want to read a translation Google Translate will give you an approximate understanding.

 

Comments (11)

Leave a Reply to Jean Martin Cancel reply

Your email address will not be published.

  1. David Craig says:

    I wish I knew Gaelic and it’s been on my list for so long… This is the year I tackle it… definitely!!

    Is this map available for sale?

    1. K.A.Mylchreest says:

      Various versions of the map have been available in the past, becoming increasingly elegant as time went on. I’ve no idea if there’s anything equivalent currently in print. If not there most certainly ought to be 🙂

  2. Jean Martin says:

    While not an Irish speaker I do support the implication of the Ach through Stormont. Where I do take umbrage with you article is to hear a Gaelic speaker refer to the ancient language as a ‘British language’! Gaelic, Irish, which ever you want to call it is most definitely not in any way whatsoever a ‘British’ language and I take it as insulting that you would refer to it as such.

    I do understand this I read your article in it’s translated form and my have got the context wrong and if that is the case I apologise and would welcome a clarification. Jean Martin

    1. JP Tonner says:

      My understanding is the author is using ‘British’ in the broadest sense to mean all places under the jurisdiction of the (current) UK state. So the author is correct: Scots Gaelic is a language that is spoken under its current borders and should, therefore, have a duty to respect and reflect that in its political institutions and state apparatus.

      That’s the key problem of the centralist UK state. For all its talk of diversity and respect for minorities, it fails to deliver. With the exception of its token nod to Welsh, it doesn’t want to recognise the true diversity within these isles and the Britishness it reflects is really an amplified Anglo-centricism. Anything else is a threat- a foreign other to be hated or patronised.

      I blame the Normans.

    2. Fionnghal says:

      Well, you shouldn’t take umbrage, Ms Martin! Honest injun! Scottish Gaelic belongs to Britain just as much as English does – well, given that Scotland is as much a part of Britain as England & Wales – one geographical land mass with cultural, political and linguistic variations. Maybe you don’t agree with that of course.

      It is reckoned that Scottish Gaelic had already set foot in Scotland by the year 300AD. By 500AD it was well established on the west coast and spreading. By 1200AD it was throughout that part of Britain regarded as Scotland. Of the old languages of the Scotland what hadn’t been lost appears to have been absorbed into Gaelic in that way that languages adopt others. By comparison, English only arrived in England ca. 500AD though it was not the language we know today. The Germanic languages that gave us English spread throughout England and around 1200AD started, by way of trade & population movement, to spread into Scotland. It took quite a long time for it to become commonplace throughout North Britain.

      If we two were spirited back 1000 years, we’d scarcely understand the Gaelic or the English of that era so changed have the languages become in the intervening years with help from the Vikings, the Normans and all those other raiders, settlers, overseas traders, tourists, education and much more.

      Perhaps you thought English was always spoken in Britain; it wasn’t. 😉 Britain is the better for the wide cultural variation it enjoys, don’t you think?

      1. Richard MacKinnon says:

        Fionnghal what have I told you? stop tweetin when you’ve been on it.

        1. Fionnghal says:

          “Fionnghal what have I told you? stop tweetin when you’ve been on it.”

          I beg your pardon?

    3. Craig P says:

      Jean. If you don’t like Gaelic being described as a British language, you won’t like English being described as a British language either – if we are being pedantic, it’s a Germanic language.

  3. Neil McRae says:

    Buidheann Misneachd a chuir seo ri chèile, nach e? Nach buidhe dhan a’ Ghàidhlig gu bheil feadhainn ann a thogas an guth, mu dheireadh thall.
    “’S e quango a th’ annta [BnaG] ag obair às leth an Riaghaltais agus mar sin tha aca ri ràdh gu bheil cùisean a’ dol gu math, ìomhaigh dheimhinneach a chumail an-àirde”. Beul na fìrinne!

  4. Techtechnotechnotechno says:

    By choir Bu choir Bu choir! Quango eile mar ‘Bord’ is iad airidh air tuarastal mor! Sgoil Ghaidhlig le luchd-obrach a tha a’ gealltainn gu bheil iad ‘a’ dol’ a dh’ ionnsachadh na Gaidhlig. Coraichean canain do na clasaichean meadhaineach a tha a’ fuireach ann am baile mor. B’fhearr leam gun sguradh na daoine a tha ‘a stri’ airson na Gaidhlig. Chan eil iad ach a lionadh am pocaidean fhein.

    1. K.A.Mylchreest says:

      Uill, a Thechno, tha e gu math furasta fanaid a chur air na tha ann a-nise, gun fuasgladh ‘sam bith agaibhse fhéin.

Help keep our journalism independent

We don’t take any advertising, we don’t hide behind a pay wall and we don’t keep harassing you for crowd-funding. We’re entirely dependent on our readers to support us.

Subscribe to regular bella in your inbox

Don’t miss a single article. Enter your email address on our subscribe page by clicking the button below. It is completely free and you can easily unsubscribe at any time.